Yazın en sessiz gecelerinden birinde, ay ışığının altında ince bir gölge sahile doğru ilerliyor… Bu, belki de yıllardır aynı kumsala dönen bir Caretta caretta, yani iribaş deniz kaplumbağası. Onun gelişini kimse duymuyor, ama attığı her adım doğa için çok şey ifade ediyor.
Caretta carettalar, milyonlarca yıldır var olan ve nesiller boyunca aynı kumsala dönen muhteşem canlılar. Her yaz, Türkiye kıyılarında özellikle Dalyan, İztuzu, Çıralı, Belek ve Anamur gibi sahillerde yumurtalarını bırakmak için karaya çıkıyorlar. O küçük yavruların yumurtadan çıkıp denize ulaşma çabası, doğadaki en etkileyici hayatta kalma hikâyelerinden biri.
Ama bu hikâyenin her geçen yıl daha da zorlaştığını bilmek yürek burkuyor.
Tehlike Altındaki Bir Mucize
UCN Kırmızı Listesi’ne göre Caretta carettalar “tehlike altında”. Sahil yapılaşmaları, gece lambaları, plastik atıklar ve tekne trafiği onların yaşamını tehdit ediyor. Özellikle yavrular, sahil ışıkları nedeniyle deniz yerine karaya yönelip kaybolabiliyor. Denizlerdeki misinalar ve motorlu araçlar da yetişkin kaplumbağalar için ciddi risk oluşturuyor.
Bu yüzden onların yumurtladığı sahillerde yürürken dikkatli olmak, ışık kullanmamak, hatta çöplerimizi bile toplamamız büyük önem taşıyor.
Caretta Caretta’yı Daha Yakından Tanıyalım
Caretta caretta, yani iribaş deniz kaplumbağası, dünyada yalnızca birkaç bölgede düzenli olarak üreyebilen, oldukça narin ve kırılgan bir türdür. Ortalama olarak 70-90 cm uzunluğunda ve 70-110 kg ağırlığında olabilirler. Bazen 1 metreyi geçen bireylerle de karşılaşmak mümkündür. İsmini, nispeten iri kafasından alır.
Bu türün yaşam döngüsü, başlı başına bir doğa mucizesidir. Dişi carettalar, doğdukları plaja yıllar sonra geri dönerek yumurtalarını aynı kumsallara bırakırlar. Bu yön bulma yetenekleri, hâlâ bilim insanlarının hayranlıkla araştırdığı bir konudur.
Yumurtlama Süreci
Mayıs ve Eylül ayları arasında, özellikle Antalya (Belek, Kemer), Muğla (Dalyan, İztuzu), Mersin ve Anamur sahillerine geceleri sessizce çıkarlar. Yumurtalarını yaklaşık 40-60 cm derinliğe gömerler. Her dişi bir yaz sezonunda birkaç defa yumurtlayabilir. Bir seferde bıraktıkları yumurta sayısı ortalama 80-120 arasındadır.
Yavrular, yaklaşık 50-60 gün içinde yumurtadan çıkar ve içgüdüsel olarak ışığı takip ederek denize ulaşmaya çalışır. Ancak ne yazık ki bu süreçte, kuşlar, tilkiler ve insanlar gibi birçok tehditle karşılaşırlar.
Caretta caretta’lar yaşamlarının büyük kısmını açık denizlerde geçirir. Bazen binlerce kilometrelik göç rotaları çizerler. Türkiye kıyılarında doğan bireyler, yetişkinliğe erişene dek Akdeniz, Ege ve hatta Atlantik Okyanusu’na kadar yayılabilir.
Caretta Carettalar Nasıl Beslenirler
İribaş kaplumbağalar, etçil canlılardır. Özellikle denizlerdeki yumuşakçalar (midye, deniz salyangozu), kabuklular, denizanaları ve bazen küçük balıklarla beslenirler. Güçlü çeneleri sayesinde sert kabukları bile kolayca kırabilirler. Bu yönleriyle deniz ekosisteminde denge sağlayıcı bir rol üstlenirler.
Caretta Carettaların Yaşam Süresi
Bir caretta caretta’nın ortalama yaşam süresi 50 ile 70 yıl arasında değişir. Ancak doğada karşılaştıkları tehditler nedeniyle bu potansiyel sürenin çoğu birey tarafından tamamlanamadığı biliniyor.
Türkiye'de ve Dünyada Koruma Çalışmaları
Türkiye’de Ekolojik Araştırmalar Derneği (EKAD) ve DEKAMER gibi sivil toplum kuruluşları, özellikle yaz aylarında caretta carettaları izliyor, yuvaları işaretliyor, gönüllü ekiplerle hem doğayı koruyor hem de halkı bilinçlendiriyor. Ayrıca Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yürüttüğü çalışmalar kapsamında belirli plajlar koruma altına alınıyor.
Daha önce de bahsettiğimiz gibi Dünya genelinde ise IUCN (Dünya Doğayı Koruma Birliği) bu türü “tehlikede” olarak sınıflandırıyor. Nesli tükenme tehdidi altındaki türler için uluslararası anlaşmalar (CITES, Bern Sözleşmesi gibi) kapsamında kaplumbağaların korunması zorunlu hale getirilmiş durumda.
Peki Biz Ne Yapabiliriz?
- Tatildeyken sahilde ateş yakmamalı, çöplerimizi toplamayı unutmamalıyız.
- Özellikle kaplumbağaların yuvalama döneminde (Mayıs – Eylül) belirlenmiş koruma bölgelerinde dikkatli davranmalıyız.
- Sahil otelleri ve işletmeler, gece ışıklarını minimumda tutarak yavruların yönünü şaşırmamasını sağlayabilir.
- Plastik kullanımımızı azaltarak denizlerin daha temiz kalmasına yardımcı olabiliriz.
Neden Önemliler?
Deniz kaplumbağaları sadece sevimli hayvanlar değil; deniz ekosisteminin önemli bir parçası. Özellikle deniz çayırlarının dengede kalması, bazı deniz canlılarının popülasyonunun kontrolü gibi rolleri var. Yani carettaların yok olması, zincirleme şekilde tüm deniz yaşamını etkileyebilir.
Sık sorulan sorular ve ilişkili cevaplar
Özellikle yumurtlama sahillerine olan insan etkisi arttıkça nesli tükenme riski yükseliyor. IUCN’ye göre “tehlike altında” (endangered) kategorisindeler.
Türkiye’de en yoğun görüldükleri yerler: Dalyan, İztuzu, Belek, Çıralı, Anamur. Genelde Mayıs-Eylül ayları arasında yumurtlamak için sahile çıkarlar.
Doğal koşullarda ortalama 50-70 yıl yaşayabilirler. Ancak bu sürenin tamamını yaşayabilen birey sayısı oldukça düşüktür.
Kesinlikle hayır. Doğaya ait bir türdür ve korunması gereken özel bir yaşam döngüsüne sahiptir.
